Omuz, atıcılarda en sık yaralanan vücut parçasıdır (tüm yaralanmaların %31'ini oluşturur) ve hemen ardından dirsek gelir (%26). Fırlatma aşamalarının bilinmesi, baş üstü sporcusunda yaralanmaya yol açabilecek kuvvetlerin anlaşılması için zorunludur.
Fırlatmanın belirlenmiş altı aşaması Windup (toparlanma), Stride (adım atma), Arm cocking (kolun kalkması), Acceleration (hızlanma), Deceleration (yavaşlama), Follow through (devam etme)’dir. Omuz yaralanmalarıyla ilgili en önemli aşamalar kolun kalkması, hızlanma, yavaşlama ve devam etmedir.
Baş üstü fırlatma hareketi (Overhead Throwing), sporda gerçekleştirilen en hızlı atletik hareket olarak bildirilmiştir. Baş üstü atıcıların ulaştığı benzersiz hız, omzu aşırı kuvvetlere maruz bırakarak hem adaptif değişikliklere hem de görüntülemede tespit edilebilen patolojik bulgulara neden olur. Beyzbol tekrarlayan baş üstü aktivitenin prototipi olarak literatürde en yaygın şekilde incelenen spordur ancak benzer hareket arkları ve yaralanmalar tenis, voleybol, cirit ve amerikan futbolu gibi sporlarda da görülmektedir.
Windup sırasında sporcu, tek duruş bacağı üzerinde dengeli bir pozisyonda durmak için her iki bacaktan ağırlık aktarır.
Stride aşaması, kolların yaklaşık 180° açıyla birbirinden ayrılmasıyla başlar ve adımlama ayağının yere vurmasıyla sona erer. Adımlama sırasında kol yana açılarak dışa dönmeye başlar ve omzu fırlatmanın sonraki aşamalarına hazırlar.
Arm cocking, adım atan ayak yere bastığında başlar ve fırlatma omzu maksimum dış rotasyondayken tamamlanır. Maksimum dış rotasyonda sporcunun omuzları hedefe dönüktür, humerus 90°'ye kadar abduksiyondadır ve önkol oyuncunun vücudunun dikey eksenine neredeyse diktir. Arm cocking fazında fırlatma yapan ekstremite 165° ila 175° aralığında aşırı miktarda dış rotasyon (ER) gerçekleştirir.
Acceleration fazı maksimum dış rotasyon noktasında başlar ve topun elden bırakılmasıyla sona erer. Omuz üzerindeki en büyük kuvvetler ve açısal hızlar, dış rotasyondan iç rotasyona ani geçiş nedeniyle arm cocking fazının sonundan akselerasyona geçiş sırasında meydana gelir. Bu kritik geçiş anı, omuzun patolojik internal impingement ve kapsülün ön kısmının gerilmesine neden olarak yaralanma riskinin en yüksek olduğu zamandır. Rotator manşet kas sistemi arm cocking fazının sonlarında en yüksek aktivasyona uğrar. Buna ek olarak, biseps kası dirsekteki valgus stresine ve hiperekstansiyona karşı koymak için arm cocking ve acceleration fazları sırasında kasılır ve tuberculum supraglenoidalede üst labrum ve biseps tendonunun uzun başının origosu üzerinde aşırı gerilime yol açar.
Arm deceleration fazı topun bırakılmasından hemen sonra başlar ve omuz maksimal iç rotasyondayken sona erer. Bu fazda aşağıya doğru kayma kuvvetleri, artan kompresyon kuvvetleri ve adduksiyon torku ile glenohumeral ekleme binen yük maksimum olur; bu kuvvetler teres minör, infraspinatus ve arka deltoid kaslarının yardımı ile dağılır. Deceleration sırasında arka distraksiyon kuvvetleri vücut ağırlığının 1-1,5 katı kadardır. Arka kapsül gerilip ve rotator manşet kası kasılarak humerusun aşırı ön translasyonunu önler. Brakialis ve dirsek fleksörleri ile birlikte bisepslerin eksantrik kasılması, ön kolun hızlı ekstansiyonunu ve pronasyonunu yavaşlatmaya devam eder.
Follow through son aşamasında, vücudun ağırlığı uzun adım bacağına aktarılır, ileri hareket durur ve sporcu saha pozisyonunda son bulur. Atıcının kolu, omuz, scapula ve dirsek kaslarının eksantrik kasılması yoluyla yavaşlamaya devam eder. Arm deceleration ve Follow through anormal şekilde kesilmesi, enerjinin esas olarak arka eklem kapsülü tarafından emilmesine yol açar.
KAYNAKLAR
S.T. Seroyer, S.J. Nho, B.R. Bach, C.A. Bush-Joseph, G.P. Nicholson, A.A. Romeo. The kinetic chain in overhand pitching: its potential role for performance enhancement and injury prevention Sports Health, 2 (2010), pp. 135-146, 10.1177/1941738110362656
Tooth C, Gofflot A, Schwartz C, et al. Risk Factors of Overuse Shoulder Injuries in Overhead Athletes: A Systematic Review. Sports Health. 2020;12(5):478-487. doi:10.1177/1941738120931764
Wilk KE, Yenchak AJ, Arrigo CA, Andrews JR. The Advanced Throwers Ten Exercise Program: a new exercise series for enhanced dynamic shoulder control in the overhead throwing athlete. Phys Sportsmed. 2011 Nov;39(4):90-7. doi: 10.3810/psm.2011.11.1943. PMID: 22293772.
